Odwołanie darowizny – podstawy do odwołania darowizny oraz skutki takiej czynności.

Umowa darowizny jest bardzo często zawierana przez najbliższych członków rodziny, bowiem ww. czynność prawna pozwala na nieodpłatne przekazanie innej osobie nieruchomości, bardzo często o znacznej wartości. Co więcej, przy spełnieniu przesłanek stawianych przez ustawodawcę istnieje możliwość nieregulowania podatku od takiej darowizny. Tematyka umowy darowizny uregulowana została w Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r., Kodeks cywilny.

Bardzo często dochodzi jednakże do sytuacji, w której po zawarciu umowy darowizny osoba obdarowana zrywa kontakt z darczyńcą, bądź okazuje mu rażącą niewdzięczność, znęca się nad taką osobą psychicznie lub fizycznie. Obdarowany jest przekonany, iż skoro już umowa darowizny została zawarta i nabył on nieodpłatnie nieruchomość, nikt nie jest mu w stanie jej odebrać, zwłaszcza darczyńca.

Powyższe przekonanie jest jednakże błędne. Koniecznym jest bowiem podkreślenie, iż zgodnie z art. 898 kodeksu cywilnego darczyńca jest uprawniony do odwołania darowizny, nawet już wykonanej, jeżeli osoba obdarowana dopuściła się względem niego rażącej niewdzięczności. Co więcej w samej umowie darowizny nie można zawrzeć treści, na podstawie której darczyńca byłby pozbawiony uprawnienia w zakresie odwołania darowizny.

Należy w tym miejscu wyjaśnić, co należy rozumieć przez stwierdzenie rażąca niewdzięczność i jakie sytuacje i zachowania mieszczą się w powyższej dyspozycji. Otóż, zgodnie z doktryną i orzecznictwem rażąca niewdzięczność to „Brak poczucia do jakichkolwiek zobowiązań moralnych względem osób, które udzieliły pomocy lub w inny sposób okazały dobro” – Mały słownik języka polskiego (red. E. Sobol), Warszawa 1996.  Rażąca niewdzięczność może polegać na działaniu (np. popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy), jak również na zaniechaniu jakiejś czynności (np. uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem darczyńcy). Niewdzięczność może być stwierdzona dopiero po uwzględnieniu całokształtu okoliczności dotyczących zarówno obdarowanego, jak i darczyńcy – wyr. SN
 z 4.2.2005 r., sygn. akt I CK 571/04. Przejawem rażącej niewdzięczności może być podstępne nadużycia zaufania darczyńcy względem obdarowanego. – wyrok SN z dnia 4 lutego 2005 r., w sprawie o sygn. akt I CK 571/04. W doktrynie wskazuje się też, że o rażącej niewdzięczności można mówić również w wypadku odmowy pomocy w chorobie, rozpowszechniania uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicia, znieważenia itp. (por. B. Burian, Odwołanie, s. 13 i n.).

Badając w danej sprawie, czy zachodzą podstawy do odwołania darowizny należy przeanalizować nie tylko zachowanie obdarowanego ale również darczyńcy po wykonaniu darowizny, zbadać podstawy ewentualnego konfliktu pomiędzy ww. osobami. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że „ (…) nie uzasadnia odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego takich czynów, które w danych okolicznościach i warunkach nie wykraczały poza zwykłe przypadki życiowych konfliktów”. – orz. z dnia 2 marca 1948 r., sygn. akt  KrC 42/48; wyrok z 29 września 1969 r., sygn. akt I CR 458/69. Wyłączone są zatem z podstaw do odwołania darowizny krzywdy czy przykrości wyrządzone w sposób niezamierzony, popełnione w uniesieniu czy rozdrażnieniu, zwłaszcza wywołane zachowaniem się darczyńcy. Ponadto nie stanowi przejawu rażącej niewdzięczności zachowanie obdarowanego w stosunku do przedmiotu darowizny, odbiegające od wyobrażeń w tym zakresie darczyńcy. – wyrok SN z dnia 2 grudnia 2005 r., w sprawie o sygn. akt II CK 265/05.

Skutkiem odwołania darowizny jest zobowiązanie obdarowanego do wydania przedmiotu darowizny w naturze, czyli faktyczne wydanie przedmiotu (nieruchomości, samochodu itp.). W przypadku gdyby powyższe okazało się niemożliwym do zrealizowania np. z uwagi na zbycie przedmiotu darowizny osobie trzeciej (np. sprzedaż nieruchomości) obdarowany jest zobowiązany do zwrotu jego wartości. Podsumowując wskazać należy, iż obdarowany jest zobowiązany do zwrócenia darczyńcy przedmiotu umowy darowizny. Przykładowo zatem, nieruchomość powraca finalnie do majątku darczyńcy. W sytuacji, gdy obdarowany nie podejmie pisma lub zignoruje jego treść istnieje możliwość skierowania pisma do sądu
w zakresie wyrażenia zastępczego oświadczenia woli, co oznacza że nawet w braku zgody obdarowanego istnieje możliwość odzyskania przez darczyńcę przedmiotu darowizny.

Zapraszamy do kontaktu!
Kancelaria Prawna Morawiec&Kot Warszawa Radom