Instytucja zachowku w pytaniach i odpowiedziach. – cz. II
W niedalekiej przeszłości na naszym blogu oraz FB pojawił się artykuł, w którym udzielone zostały odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania przez Klientów w zakresie instytucji zachowku. Dzisiejszy będzie stanowił kontynuację powyższej serii, przy czym wskazać należy, że będą się cyklicznie pojawiały kolejne artykuły w analogicznej formule, niemniej jednak poruszane będą w nich inne zagadnienia prawne.
Zachowek – komu się należy ? Cz. I
- Czy przebaczenie spadkobiercy wyłącza możliwość wydziedziczenia?
Instytucja przebaczenia spadkobiercy uregulowana została w art. 1010 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z treścią ww. przepisu spadkodawca nie ma możliwości wydziedziczenia osoby uprawnionej do zachowku, jeżeli takiej osobie wybaczył. Ważnym jest aby spadkodawca posiadał wolę przebaczenia, jak również wolę tę uzewnętrznił. Przebaczyć można każdą krzywdę, nawet morderstwo. Ustawodawca nie wymaga zachowania żadnej szczególnej formy do udzielenia przebaczenia, może to być nawet forma ustne. Udzielonego przebaczenia nie można cofnąć, niemniej jednak po jego dokonaniu mogą pojawić się nowe okoliczności, stanowiące podstawę do wydziedziczenia.
- Czy przyczyna wydziedziczenia musi być wskazana w testamencie?
Zgodnie z przepisami przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu, co oznacza że nie musi być wprost wskazana, wystarczy aby dało się ją wyczytać z treści testamentu. Brak wskazania w treści testamentu przyczyny wydziedziczenia skutkuje bezskutecznością wydziedziczenia, co oznacza że wydziedziczenie zostało dokonane w sposób nieskuteczny. Jeżeli przyczyna wskazana w testamencie okaże się nieprawdziwa, nie ma możliwości powoływania się na inne przyczyny, chociażby nawet stanowiące podstawę do wydziedziczenia, jeżeli nie zostały wskazane w testamencie.
- Czy zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki) wydziedziczonego są uprawnieni do zachowku?
Owszem, w sytuacji gdy sporządzony został testament, na podstawie którego dziedziczą inne osoby aniżeli ww. wskazane, przy założeniu że dzieci, wnuki oraz prawnuki byłyby uprawnione do dziedziczenia ustawowego. Aby zachowek otrzymać należy wystąpić o jego zapłatę do spadkobiercy.
- Czy koszty utrzymania i wykształcenia osoby uprawnionej do zachowku są zaliczane na poczet należnego jej zachowku po spadkodawcy?
Owszem, zgodnie z art. 997 k.c. na zachowek zaliczają się koszty wychowania i wykształcenia, które przekraczają przeciętnie przyjętą miarę w danym środowisku. Ustalenie przeciętnej miary winno być dokonane z uwzględnieniem warunków życia danej rodziny. Oznacza to, iż koszty utrzymania i wychowania będą zaliczane na poczet zachowku o ile są one nadmiernie wysokie względem innych członków rodziny. Przykładowo gdy w rodzinie jest trójka dzieci i koszty wychowania i wykształcenia jednego z nich są znacznie wyższe, aniżeli dwójki pozostałych, są one zaliczane na poczet zachowku. Istotnym jest również podkreślenie, iż na poczet zachowku nie będą zaliczane pełne koszty wychowania i wyksztalcenia, a jedynie nadwyżka kosztów, przekraczająca ich przeciętną miarę.
- Kiedy spadkodawca może wydziedziczyć spadkobierców, pozbawiając ich prawa do dochodzenia zachowku?
Zgodnie z treścią art. 1008 k.c. spadkodawca jest uprawniony do pozbawienia ww. osób zachowku. Aby tego dokonać koniecznym jest wydziedziczenie ww. osób w testamencie. Koniecznym jest również wskazanie w testamencie przyczyny wydziedziczenia. Podstawy wydziedziczenia wskazane zostały w art. 1008 k.c. Do wydziedziczenia może dojść gdy: spadkobierca, wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny
z zasadami współżycia społecznego, jak również gdy spadkobierca dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci oraz w sytuacji gdy spadkobierca uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
- Jakich darowizn nie dolicza się do spadku przy wyliczaniu wartości zachowku?
Zgodnie z art. 994 k.c. do zachowku nie dolicza się drobnych darowizn, jak również dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku. Nie podlegają również zaliczeniu darowizny dokonane przez spadkodawcę na osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionym do zachowku. Przez drobne darowizny należy rozumieć wszelkiego rodzaju prezenty świąteczne, imieninowe, ślubne itp. „Z reguły zwyczajowe darowizny związane są z różnorodnymi uroczystościami rodzinnymi (imieniny, urodziny, wesele) czy osiągnięciami osobistymi obdarowanego (ukończenie studiów). Jeśli mają charakter wyposażenia dzieci w związku z usamodzielnieniem się, czy służą regulacji spraw majątkowych na wypadek śmierci (successio anticipata), nie mogą być ocenione jako drobne”. – Kodeks cywilny, Komentarz, red. Osajda 2021, wyd. 28/P. Księżak.
- Czy można zrzec się prawa do zachowku?
Do zrzeczenia się prawa do zachowku dochodzi na skutek umowy zawieranej przez spadkodawcę oraz osobę uprawnioną do zachowku. Umowa w powyższym zakresie zawarta przez inne osoby, np. pomiędzy potencjalnym spadkobiercą a uprawnionym do zachowku jest nieważna. Koniecznym jest podkreślenie, iż umowa z zakresie zrzeczenia się zachowku musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Zawarcie ww. umowy w jakiejkolwiek innej formie ma ten skutek, iż umowa będzie nieważna. Zrzeczenie się zachowku ma ten skutek, iż rozciąga się na zstępnych usprawnieniowego do zachowku.
- Kiedy rodzice spadkodawcy mogą dochodzić zachowku?
Rodzice są uprawnieni do żądania zachowku, w sytuacji gdy spadkobierca nie posiadał zstępnych albo zmarli oni przed otwarciem spadku lub są traktowani jakby nie dożyli otwarcia spadku (np. zrzeczenie się dziedziczenia, odrzucenie spadku). Rodzicom nie będzie natomiast przysługiwało prawo do zachowku, gdy spadkodawca posiadał zstępnych, którym będzie przysługiwało prawo do zachowku (dzieci, wnuki, prawnuki), bowiem to oni znajdują się
w pierwszej grupie spadkowej.
Gdyby się pojawiły dodatkowe pytania w zakresie instytucji zachowku zachęcamy do dodawania komentarzy, jak również kontaktu z naszymi prawnikami.
Biuro:
ul. Powsińska 74E/5 02-903 Warszawa Oddział: Bukówno 74a 26-807 Radzanów
kancelaria@morawiec-kot.pl
22 647 04 84 783 279 933
