PRZYMUSOWE LECZENIE ANOREKSJI

w szpitalu psychiatrycznym w świetle ustawy o ochronie zdrowia psychicznego w trybie wnioskowym powyżej 16 a poniżej 18 roku życia

Podejmując kontynuację rozważań na temat przymusowego leczenia anoreksji, niniejszy artykuł poświęcony zostanie trybowi wnioskowemu przymusowego leczenia tejże choroby w ww. przedziale wiekowym. Przez osobę powyżej 16 a poniżej 18 roku życia należy rozumieć osobę, która w świetle prawa państwowego nie posiada jeszcze pełnej zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, iż czynności prawne podejmowane przez nią muszą być dokonywane tak naprawdę nie przez tą osobę a przez jej przedstawiciela ustawowego aby wywoływały skutki prawne. Należy jednak zauważyć, że odmiennie kreuje się sytuacja kobiety, która nie osiągnęła jeszcze wieku wymaganego do uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnej (18 lat) jednak przez zawarcie związku małżeńskiego traktowana jest jak osoba pełnoletnia, a co za tym idzie nie potrzebuje ona przedstawiciela ustawowego.  Kwestia wnioskowego leczenia anoreksji powyżej 18 roku życia (a więc
i kobiet, które poprzez zawarcie związku małżeńskiego osiągnęły pełnoletniość i pełną zdolność do czynności prawnych) została omówiona w poprzednim artykule
pt: ,, Przymusowe leczenie anoreksji w trybie wnioskowym osób powyżej 18 roku życia” do którego to odsyłam osoby zainteresowane.

Podobnie jak w poprzednich artykułach, również i w tym rozważania na temat przymusowego leczenia anoreksji w trybie wnioskowym w ww. przedziale wiekowym, oprzeć należy na ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375) (dalej ,,ustawa”) oraz na ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296) (dalej ,,kpc”).

Poprzedzając konkretne rozważania na temat artykułu pragnę przypomnieć jak groźną chorobą jest anoreksja. Jak wspomniałam w jednym z poprzednich artykułów,  jest to choroba zaburzająca prawidłowe odżywianie, tzw. jadłowstręt, ukierunkowana na zmniejszenie wagi drastycznymi metodami. Należy podkreślić, że nie jest to choroba stricte psychiczna, a zaburzenie psychiczne innego rodzaju wymagające pomocy ze strony wykwalifikowanego personelu medycznego. Anoreksja prowadzi do bardzo szybkiego wyniszczenia organizmu, a nie leczona w 10% chorych prowadzi do śmierci.

Należy zauważyć na wstępie, iż jest to tryb skomplikowany w który to zaangażowany musi zostać Sąd. Konieczne jest to względu na to, że o ile zauważy on potrzebę umieszczenia chorego w szpitalu psychiatrycznym, wydaje zgodę na taką procedurę nawet gdy odmienna jest wola samego chorego. W przeprowadzeniu trybu wnioskowego, należy dokonać wielu czynności, co powoduje długi okres jego trwania. Działanie sądów powszechnych również nie należy do nazbyt szybkich i dobrze zorganizowanych, dlatego też w trybie tym mogą być rozpatrywane jedynie przypadki, w których to nie jest potrzebna natychmiastowa hospitalizacja.

Celem przypomnienia wspomnieć w tym momencie należy, iż omawiany tryb wnioskowy dzieli się na 3 etapy, mianowicie:

1. badanie celem zdiagnozowania choroby i jej usystematyzowania w katalogu chorób znanych kręgowi medycznemu
2. obserwacja, ukierunkowana na wskazanie czy osoba obserwowana faktycznie powinna zostać poddana leczeniu i umieszczona w szpitalu psychiatrycznym
3. przyjęcie do szpitala osoby bez jej zgody, zgodnie z art. 22 ustawy w celu przymusowego leczenia, mającego pomóc choremu niezdolnemu do samodzielnego zaspokojenia potrzeb życiowych

 Jak już wspomniałam anoreksja sama w sobie nie jest chorobą psychiczną, stanowi natomiast inne zaburzenia  czynności psychotycznych. Przymusowe leczenie może zostać podjęte tylko wtedy gdy jest ona połączona z inną chorobą psychiczną stwierdzoną przez lekarza psychiatrę. Pacjenta u którego taka kumulacja występuje, można przyjąć na obserwację do szpitala psychiatrycznego bez jego zgody. Obserwacja taka nie może jednak trwać dłużej niż 10 dni. Należy również dodać, że przymusowe skierowanie na obserwację może być podjęte tylko gdy dotychczasowe zachowanie pacjenta wskazuje, że niepodjęcie takiego działania spowoduje znaczne pogorszenie zdrowia psychicznego lub gdy pacjent jest niezdolny do samodzielnego zaspokojenia własnych potrzeb życiowych i uzasadnionym jest przekonanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jego zdrowia.

Wszczęcie trybu wnioskowego przy przymusowym leczeniu psychiatrycznym musi być poprzedzone badaniem, w którym to zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy, lekarz psychiatra stwierdzi istnienie anoreksji wraz z inną chorobą psychiatryczną.   Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy badanie takie nie wymaga zgody pacjentki jeżeli jej ,, […] zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu albo życiu i zdrowiu innych osób, bądź nie jest zdolna do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych”. Analizując art. 21 ust. 1 ustawy dostrzec można, iż w razie konieczności decyzje o przeprowadzeniu takiego badania może podjąć zwykły lekarz gdy psychiatry nie ma w pobliżu. Działania lekarza mają jedynie na celu pokierowanie wszystkimi czynnościami do momentu kiedy to psychiatra zbada chorego. Może on wezwać pogotowie ratunkowe i zarządzić przymusowe przewiezienie do szpitala. Badanie przez lekarza psychiatrę jak już wynika z powyższego tekstu może zostać przeprowadzone w domu, jak i w szpitalu.

Jeżeli po wezwaniu lekarza psychiatry do domu przez krewnych chorej osoby celem jej zbadania, nie wyraża ona zgody na przeprowadzenie takich czynności, lekarz może podjąć środki przymusu, określić jego zakres i rodzaj a także nadzorować jego wykonanie.

Jeżeli lekarz psychiatra po dokonaniu takiego badania wyda orzeczenie stwierdzające u pacjenta chorobę psychiczną, możliwa jest dalsza droga sądowa, którą rozpocząć należy poprzez złożenie wniosku do Sądu o leczenie przymusowe, bez zgody pacjenta, przez kompetentne osoby.  Po wydaniu takiego orzeczenia istnieje możliwość skierowania chorego na przymusową obserwację, która jak wspomniałam nie może trwać dłużej niż 10 dni. W tym miejscu należy stanowczo rozróżnić obserwację od leczenia. Orzeczenie wydane przez lekarza zgodnie z art. 30 ust 1 musi również,, szczegółowo uzasadniać potrzebę skierowania pacjenta chorego psychiczne na przymusowe leczenie w szpitali psychiatrycznym”.  Obserwacja ma na celu tylko i wyłącznie stwierdzenie istnienia lub nieistnienia choroby. Na tym stadium zostają rozwiane wszelkie wątpliwości o rzekomej chorobie. Jeżeli jednak pacjent będzie okazywał oznaki choroby psychicznej lekarz będzie mógł wydać orzeczenie stwierdzające jej istnienie. Orzeczenie takie jest podstawą do złożenia wniosku do Sądu o skierowanie pacjenta na przymusowe leczenie w szpitalu psychiatrycznym. Jeżeli jednak nie wystąpią obok anoreksji inne objawy, które to są oznakami choroby psychicznej, leczenie pacjenta odbywa się w całkiem innym trybie.

Istotnym jest również to, że po zakończeniu obserwacji pacjentka nie może zostać bezpośrednio po niej zatrzymana na przymusowe leczenie. Osoba taka zgodnie z ustawą musi zostać wypisana. Powtórne przyjęcie na przymusowe leczenie następuje tylko i wyłącznie po wydaniu przez Sąd orzeczenia, w którym to wyraża on zgodę na takie działanie. Pozostawienie pacjenta w szpitalu bezpośrednio po dokonaniu obserwacji, jak opisywałam w poprzednim artykule jest bowiem elementem charakterystycznym dla trybu nagłego.

Jak napomniałam powyżej skierowanie na przymusowe leczenie musi zostać stwierdzone orzeczeniem Sądu. Aby je uzyskać należy złożyć wniosek inicjujący całe postępowanie.

Złożenie wniosku do Sądu powinno nastąpić niezwłocznie po otrzymaniu od lekarza psychiatry orzeczenia stwierdzającego istnienie choroby psychicznej u pacjenta. Zgodnie z art. 30 ust 2 Sąd zwraca wniosek wnioskodawcy gdy dołączone do niego orzeczenie  zostało wystawione przez lekarza psychiatrę w terminie wcześniejszym niż 14 dni przed dniem złożenia wniosku. Podkreślam więc że orzeczenie wystawione przez lekarza psychiatrę jest ważne tylko 14 dni, po upływie tego terminu nie jest ono już podstawą do złożenia wniosku o skierowanie na przymusowe leczenie w szpitalu psychiatrycznym. Takie samo działanie podejmuje Sąd w przypadku gdy do wniosku orzeczenie lekarza psychiatry nie zostało w ogóle dołączone.

Orzeczenie jest wydawane przez lekarza psychiatrę, zgodnie z ustawą, na żądanie osoby lub organu uprawnionego do zgłoszenia wniosku do Sądu. Osobami uprawnionymi zgodnie z art. 29 ust. 1 są: małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy oraz osoba sprawująca faktyczną piecze nad chorym. Zgodnie z ust. 3 tegoż samego artykułu gdy osoba chora objęta jest oparciem społecznym, wniosek może złożyć organ do spraw pomocy społecznej. Lekarz psychiatra wydaje takie orzeczenie tylko wtedy gdy faktycznie u osoby występują objawy choroby psychicznej. Konieczność wydania takiego orzeczenia uzasadniać będzie ponadto zachowanie chorej wskazujące, że nieprzyjęcie jej do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie jej zdrowia psychicznego. Kolejną okolicznością uzasadniającą pobyt w szpitalu osoby chorej bez jej zgody jest niezdolność do samodzielnego zaspokojenia własnych potrzeb życiowych, a uzasadnionym jest przewidywanie, ze leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.

Może się zdarzyć sytuacja, w której to osoby kompetentne dołączą dokumenty świadczące o chorobie osoby małoletniej, uzasadniające konieczność przyjęcia jej do szpitala psychiatrycznego celem podjęcia leczenia, jednak nie mają możliwości dostarczenia stosownego orzeczenia lekarza psychiatry. Dokumentami takimi mogą być np. wcześniejsze zaświadczenie lekarskie stwierdzające u chorej niezdolność do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (odżywiania się), dokument stwierdzający pokrewieństwo pomiędzy osobą, której wniosek dotyczy a osobą go składającą.

W takim przypadku zgodnie z art. 30 ust. 3 Sąd zarządzi poddanie osoby, której dotyczy wniosek, odpowiedniemu badaniu. Jeżeli osoba, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, ze nieprzyjęcie jej do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jest zdrowia psychicznego, odmawia poddania się takiemu badaniu, może być ono przeprowadzone bez jej zgody. Warto we wniosku złożyć odpowiednie wnioski dowodowe, mające potwierdzić zasadność złożonego wniosku, oraz potrzebie skierowania na przymusowe leczenie do szpitala psychiatrycznego.

 Postanowienie o potrzebie przymusowego leczenia w szpitalu psychiatrycznym wydaje sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby chorej na anoreksję. Przez zwrot ,, Sąd opiekuńczy” należy rozumieć Sąd rejonowy położony najbliżej miejsca zamieszkania osoby chorej. Przed złożeniem wniosku należy jednak sprawdzić czy aby na pewno wybrany Sąd jest właściwy miejscowo w naszej sprawie. Informację takie można uzyskać telefonicznie lub w budynku Sądu.  Poprawne ustalenie właściwego Sądu jest o tyle ważne, że w przypadku skierowania wniosku do Sądu niewłaściwego, procedura przekazywania dokumentów przedłuży całe postępowanie.

Zgodnie z art. 96 ustawy o kosztach sądowych strona składająca wniosek w sprawach dotyczących zdrowia psychicznego nie jest zobowiązana do uiszczania opłaty sądowej. Należy jednak pamiętać, iż do takiego pisma dołączyć należy odpis wniosku i jego załączników.

Jeżeli Sąd wyda postanowienie zgodnie z którym osoba może zostać skierowana na przymusowe leczenie do dalszych czynności proceduralnych nie potrzebujemy już aprobaty osoby chorej. Zgodnie z art. 33 ustawy wobec osoby przyjętej do szpitala psychiatrycznego, można stosować wszelkie środki lecznicze, które to zmierzając do usunięcia przyczyn przyjęcia bez zgody. O przyjętym przez lekarza trybie leczenia osoba powinna zostać jednak poinformowana. Lekarz podejmując leczenie, powinien dostosować rodzaj i metodę leczenia do potrzeb pacjenta, mając na uwadze jego dobro.  Jak wynika z art. 34 ustawy istnieje możliwość zastosowania względem osoby chorej, przymusu bezpośredniego , jeżeli jest to konieczne do przeprowadzenia niezbędnych czynności leczniczych. Przymus ten może być również zastosowany w celu zatrzymania pacjentki w szpitalu, gdy podejmuje ona próbę samowolnego opuszczenia go.

Podczas pobytu w szpitalu psychiatrycznym pacjentka ma prawo do kontaktowania się z rodziną i innymi osobami. Uprawnienie to nie podlega żadnym ograniczeniom. Ponadto warto nadmienić, że obsługa medyczna szpitala nie ma prawa do sprawdzania prywatnej korespondencji pacjentów. Istnieje również możliwość okresowego przebywania pacjentki poza szpitalem, jednak zgodę na to musi wyrazić ordynator.

Po zakończonym leczeniu zgodnie z art. 35 ustawy ordynator decyduje o wypisaniu chorego ze szpitala psychiatrycznego,  jeżeli uzna że ustały przyczyny przyjęcia i pobytu tej osoby w szpitalu psychiatrycznym. O wypisaniu ze szpitala psychiatrycznego kierownik szpitala powiadamia sąd opiekuńczy, który wydał decyzję na umieszczenie  pacjenta w szpitalu psychiatrycznym. W sytuacji w której to pacjent wyraziłby zgodę na dalszy pobyt w szpitalu psychiatrycznym, a ordynator uznałby dalszy pobyt za zasadny i celowy, ustawodawca dopuszcza taką możliwość

Istnieje również możliwość, złożenia przez pacjenta przebywającego w szpitalu psychiatrycznym bez jego zgody, wniosku o nakazanie wypisania go ze szpitala. Wniosek ten może być złożony w dowolnej formie, a fakt jego złożenia powinien być odnotowany w dokumentacji medycznej pacjenta. W razie odmowy wydania takiego wypisu, osobie zainteresowanej jak i osobą sprawującym opiekę nad nią, przysługuje możliwość odwołania się do sądu opiekuńczego w obrębie, którego znajduje się szpital. Mają na to 7 dni od momentu powiadomienia pacjentki o odmowie sporządzenia i wydania takiego wypisu.

W kolejnych odsłonach tego artykułu zajmiemy się postępowaniem zmierzającym do przymusowego leczenia w trybie wnioskowym u osób, które nie ukończyły 16 roku życia.