Postępowanie o zachowek, kompendium najważniejszej wiedzy w pytaniach i odpowiedziach.

Przygotowując niniejszy artykuł kierowałam się pytaniami, które najczęściej padają w trakcie porad prawnych w zakresie zachowku w naszej Kancelarii. Są to pytania dotyczące zarówno samej procedury sądowej, ukierunkowanej na wyegzekwowanie zachowku od zobowiązanego, jak również problematyki samego zachowku.

1. Kto jest uprawniony do dochodzenia zachowku po zmarłym?

Zgodnie z art. 991 k.c. zachowku mogą dochodzić małżonek, zstępni (przez zstępnych należy rozumieć dzieci) oraz rodzice zmarłego, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Powyższe oznacza, iż w sytuacji sporządzenia przez spadkodawcę testamentu, w którym do spadkobrania została powołana np. jedynie żona zmarłego, dzieci są uprawnione do dochodzenia zachowku od własnej matki, jako jedynego spadkobiercy. W sytuacji gdy do spadku zostałaby powołana os. trzecia spoza ww. kręgu, o zachowek będzie mogła się ubiegać żona oraz dzieci. Problematyka kolejności ubiegania się zachowek przez ww. osoby zostanie omówiona
w oddzielnym artykule, z uwagi na obszerność materiału.

2. W jakiej wartości można dochodzić zachowku?

Problematyka wyliczania zachowku również została uregulowana w art. 991 k.c. Rozwijając powyższe gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Przyjmując, iż zachowku dochodzi osoba zdrowa, pełnoletnia – wyliczając zachowek musi ona pomnożyć udział, który nabyłaby w drodze dziedziczenia ustawowego przez ½. Przykładowa sytuacja: zmarły pozostawia testament, w którym do całości spadku powołuje żonę, pomijając całkowicie córkę. Zatem o ile córka nie została wydziedziczona jest uprawniona do dochodzenia zachowku. W przypadku dziedziczenia ustawowego córce przysługiwałby udział w wysokości ½ w spadku, a co za tym idzie może ona dochodzić od matki wypłaty zachowku w udziale ¼. W analogicznej sytuacji była osobą trwale niezdolną do pracy, przysługiwać jej będzie zachowek w wysokości ²/₆.  Idąc dalej przyjmując, iż spadek po zmarłym opiewa na kwotę 1 mln zł w pierwszym przypadku córka będzie uprawniona do dochodzenia zachowku w wysokości 250 tys. zł, w drugim natomiast ok. 333 tys. zł.

3. Czy roszczenie o zachowek jest dziedziczne?

Zgodnie z art. 1002 k.c. roszczenie z tytułu zachowku jest dziedziczne przez spadkobierców uprawnionego do dochodzenia zachowku niemniej jednak tylko i wyłącznie wtedy, gdy spadkobierca ten należy do kręgu uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Aby zobrazować Państwu powyższą problematykę, przedstawiam poniżej przykładową sytuację: osoba X umiera, jedynym spadkobiercą po nim na podstawie testamentu jest osoba Y. Spadkodawca pozostawia jedno dziecko Z, które pomija w testamencie, a co za tym idzie, któremu przysługuje zachowek. Przyjmując, iż dziecko A umiera i dziedziczą po nim żona B
i syn C, tylko syn C jako zstępny zmarłego S  będzie dziedziczył roszczenie o zachowek.

4. Co oznacza wydziedziczenie w testamencie osoby uprawnionej do dochodzenia ewentualnego zachowku?

Skuteczne wydziedziczenie w testamencie, o ile przed śmiercią nie zostało udzielone wybaczenie, powoduje, iż osoba zostaje pozbawiona uprawnienia do dochodzenia zachowku. W sytuacji gdy brak jest przebaczenia, można w toku postępowania sądowego wykazywać, iż wydziedziczenie jest nieskuteczne.

5. Czy roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu w sytuacji sporządzenia testamentu przez spadkodawcę? Czyli ile strona powodowa ma czasu na złożenie pozwu?

Owszem, roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. Kodeks cywilny jednoznacznie wiąże początek biegu terminu przedawnienia jednak z otwarciem i ogłoszeniem testamentu, a nie z zawiadomieniem uprawnionego o tej czynności. Dlatego trafnie przyjął SN w wyr. z 14.3.1973 r. (II CR 175/73), że niezawiadomienie uprawnionego do zachowku o ogłoszeniu testamentu jest bez znaczenia prawnego dla rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczenia o zachowek. – Kodeks cywilny. Komentarz, red. prof. dr hab. Konrad Osajda. Jeżeli spadkodawca pozostawił kilka testamentów, termin przedawnienia rozpoczyna swój bieg od momentu otwarcia pierwszego z nich.

6. Do jakiego sądu należy złożyć pozew o zachowek?

Pozew o zachowek należy złożyć do sąd właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Pozew o zachowek, co do zasady składa się do Sądu Rejonowego, chyba że wartość przedmiotu sporu (dochodzona pozwem wartość zachowku) przekracza 75 tys. zł. W takiej sytuacji pozew o zachowek należy złożyć do Sądu Okręgowego.

7. Czy pozew o zapłatę podlega opłacie sądowej?

Na wyżej zadane pytanie należy odpowiedzieć twierdząco. Opłatę z tytułu złożenia pozwu
o zachowek należy uregulować na rachunek bankowy sądu, do którego składany jest pozew. Numer rachunku bankowego zamieszczany jest przez sądy na stronach internetowych. Opłata od pozwu nie jest jednolita i zależy od wartości dochodzonego przez stronę powodową zachowku. I tak gdy wartość przedmiotu sporu opiewa na kwotę do:

1. do 500 złotych – do uregulowania jest opłata w kwocie 30 złotych;
2. ponad 500 złotych do 1500 złotych – opłata w kwocie 100 złotych;
3. ponad 1500 złotych do 4000 złotych –opłata w kwocie 200 złotych;
4. ponad 4000 złotych do 7500 złotych –opłata w kwocie 400 złotych;
5. ponad 7500 złotych do 10 000 złotych –opłata w kwocie 500 złotych;
6. ponad 10 000 złotych do 15 000 złotych –opłata w kwocie 750 złotych;
7. ponad 15 000 złotych do 20 000 złotych –opłata w kwocie 1000 złotych;
8. w sytuacji gdy wartość dochodzonego zachowku przekracza kwotę 20 000 złotych, koniecznym jest uregulowanie opłaty w wysokości 5% dochodzonego roszczenia. – przykładowo w sytuacji gdy strona powodowa dochodzi zachowku w wysokości 40 00 zł powinna wnieść opłatę w wysokości 2 tys. zł.
9. Czy istnieje możliwość aby strona powodowa nie ponosiła ww. opłaty sądowej?

Oczywiście istnieje taka możliwość, o ile sąd wydana postanowienie w zakresie zwolnienia strony powodowej od ponoszenia kosztów sądowych, czy to w całości czy też w części. Aby doszło do powyższego należy wraz z pozwem o zapłatę zachowku złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych w części (co do samej opłaty) lub w całości. Załącznikiem do takiego pozwu będzie oświadczenie o stanie rodzinnym, majtku, dochodach i innych źródłach utrzymania, którego formularz znajduje się w Internecie. Ważnym jest aby składając wniosek o zwolnienie z kosztów wykazać sądowi, iż strona powodowa nie ma możliwości ich poniesienia beż uszczerbku finansowego dla siebie i rodziny.

Jak wskazane zostało na wstępnie, powyższy katalog nie stanowi katalogu zamkniętego,
a co za tym idzie pytań w zakresie zachowku jest nieskończona ilość. W najbliższej przyszłości pojawi się kolejny artykuł w zakresie instytucji zachowku, w którym postaramy się zamieścić kolejny zestaw pytań wraz z odpowiedziami.

Jeżeli już na tym etapie macie Państwo dodatkowe pytania w zakresie zachowku, na które potrzebujecie odpowiedzi na cito, czyli w jak najszybszym czasie zapraszamy do kontaktu
z naszymi prawnikami.