Postępowanie dowodowe jest jednym z najważniejszych etapów postępowania o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Jest ono bowiem ukierunkowane na zgromadzenie materiału dowodowego, na podstawie którego Trybunał orzeknie, czy wniesiona skarga powodowa zasługuje na uwzględnienie.
Problematykę dowodów w przedmiotowym postępowaniu reguluje Instrukcja procesowa Dignitas Connubii z 2005 r. Zgodnie z jej treścią za dowód w postępowaniu o stwierdzenie nieważności małżeństwa należy uznać dowód jakiegokolwiek rodzaju, który wydaje się pożyteczny dla poznania sprawy, jak również godziwy. Dowody niegodziwe to takie, które same w sobie lub w sposobie ich zdobycia, nie mogą być przedstawione ani dopuszczone w toku postępowania.
Zgodnie z treścią ww. instrukcji za dowód w przedmiotowym postępowaniu należy po pierwsze przesłuchanie samych stron, które rozpoczyna całe postępowanie dowodowe. Przesłuchanie stron jest podstawowym zadaniem sędziego, wynikającym z mocy sprawowanego przez niego urzędu. Warto wspomnieć, iż stronie postępowania przysługuje prawo do odmowy udzielenie odpowiedzi na zadane pytanie, co powinno zostać uszanowane przez sędziego. Istotnym jest również podkreślenie, iż istnieje instytucja przyznania się sądowego, zgodnie z którą strona pisemnie lub ustnie, potwierdza przed właściwym sędzią, spontanicznie lub na pytanie sędziego, fakt przeciwny ważności małżeństwa. Znaczenie i moc dowodowa przyznania sądowego określana jest przez sędziego na podstawie całego materiału dowodowego, zgromadzonego w sprawie.
W sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa dopuszcza się również dowód z dokumentów, tak publicznych jak również prywatnych. Dokument prywatny dopuszczony przez sędziego ma taką samą moc dowodową, jak przyznanie się lub deklaracja pozasądowa. Co do zasady mocy dowodowej nie można przyznać listom anonimowym, chyba że fakty w nich przedstawione można potwierdzić na podstawie innych źródeł. Należy dodać, iż koniecznym jest aby wszelkie dokumenty złożone zostały do Trybunału w oryginale, ewentualnie uwierzytelnionym odpisie. Warto również zadbać o jakość dokumentów, bowiem dokumenty powycierane, poprawione lub dotknięte inną wadą może prowadzić do przedłużenia postępowania, gdyż sędzia, samodzielnie bądź przy pomocy ekspertów, musi zbadać ich autentyczność i zadecydować o mocy dowodowej.
W postępowaniu o stwierdzenie nieważności dowód stanowią również zeznania świadków, złożone zgodnie z prawdą pod kierunkiem sędziego. Świadkiem może być każda osoba, chyba że prawo wyraźnie ją wyklucza. Złożenia zeznań może odmówić duchowny, odnośnie tego, co mu zostało przekazane w związku ze świętą posługą, urzędnik państwowy, adwokat, lekarz, położna notariusz i inne osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy urzędowej, bądź zawodowe oraz ci, którzy ze złożenia swojego zeznania, obawiają się dla siebie lub swojego współmałżonka, albo ich bliskich krewnych lub powinowatych, zniesławienia, niebezpieczeństwa przykrości lub innego poważnego zła.
Strona, która powołała świadka powinna wskazać Trybunałowi jego imię, nazwisko, adres zamieszkania lub stałego pobytu. Co do zasady strona, która świadka powołała, może zrzec się jego przesłuchania, niemniej jednak druga strona lub obrońca węzła mogą się domagać jego przesłuchania. Ostateczna decyzja, co do przesłuchania świadka należy zatem do sędziego.
Istotną rolę w toku postepowania dowodowego odgrywają również biegli, czyli osoby posiadające wiedzę, doświadczenie i dobrą reputację, a niekiedy również uprawniania zawodowe. Do przewodniczącego lub ponensa należy decyzja o dopuszczeniu opinii biegłego.
Warto również podkreślić, iż w toku postępowania dowodowego można skorzystać z domniemania prawnego (ustawowego) lub sędziowskiego, czyli prawdopodobnego dopuszczenia o rzeczy niepewnej. Osoba, która ma za sobą domniemanie prawne, zwolniona jest z obowiązku dowodzenia, który przechodzi na drugą stronę postępowania.
Jak wynika z powyższego zakres dowodów w postępowaniu o stwierdzenie nieważności małżeństwa jest dość obszerny. Strona posiada zatem wiele środków, którymi może poprzez okoliczności, podniesione w skardze powodowej. Istotnym jest, iż w toku postepowania można skorzystać ze wszystkich lub tylko niektórych ww. dowodów. Niemniej jednak koniecznym jest, aby zgłoszony dowód był przydatny i godziwy, bowiem w innym przypadku sędzia może zdecydować o jego niedopuszczeniu.
