Czy istnieje możliwość podważenia testamentu? Jak unieważnić testament?

Problematyka nieważności testamentu uregulowana została przez ustawodawcę w art. 945 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r., kodeks cywilny (Dz. U. 1964, nr 16 poz. 93 z późn. zm.) dalej k. c. Zgodnie z treścią ww. przepisu testament należy uznać za nieważny jeżeli został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
• pod wpływem groźby.

Wskazać należy, iż wystarczy zaistnienie przesłanek z jednego z ww. punktów, nie ma konieczności kumulatywnego spełnienia wszystkich punktów łącznie. Wszystkie ww. okoliczności stanowią wady oświadczenia woli, a zaistnienie którejkolwiek z nich prowadzi do nieważności czynności prawnej – w naszej sytuacji nieważności testamentu.

Rozwijając problematykę braku świadomości albo swobody wskazać należy, iż jej zakres przedmiotowy jest analogiczny do wskazanego w art. 82 k. c. Należy wskazać, iż wada, o której mowa powyżej, polegająca na wadliwym funkcjonowaniu woli oznacza dwa stany faktyczne, mianowicie wyłączenie świadomości oraz wyłączenie swobody. Koniecznym jest w tym miejscu podkreślenie, iż aby można było się powołać na ww. wadę oświadczenie woli nie oznacza zupełnego zaniku świadomości, co zostało podkreślone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 lipca 2010 r., w sprawie o sygn. akt II CSK 147/10. Brak świadomości charakteryzuje się zatem brakiem rozeznawania, niemożliwością zrozumienia swoich działań lub działań innych osób, niezrozumieniem skutków i znaczenia podejmowanych przez siebie czynności. – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 1979 r., sygn. akt II CR 448/79. Z kolei przez brak swobody należy rozumieć sytuację, w której testator ma całkowicie wyłączoną możliwość swobodnego wyboru, dokonania czynności prawnej.

Warto w tym miejscu wskazać, iż z wyłączeniem swobody lub świadomości ma miejsce głównie w sytuacjach gdy testator cierpi na choroby psychiczne, niedorozwój umysłowe, czy też inne przejściowe zaburzenia psychiczne, które mogą być spowodowane alkoholizmem, narkomanią, agonią etc. Istotnym jest w tym miejscu, iż nie można odgórnie przyjąć, iż zdiagnozowanie
u testatora powyższych problemów automatycznie oznacza niezdolność do świadomego
i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli. Koniecznym jest bowiem wykazanie w trakcie postępowania, iż ww. choroba, niedorozwój, zaburzenie wpłynęły na testatora w ten sposób, iż doszło do sporządzenia testamentu wadliwie, bowiem zaszła wada oświadczenia woli, o której mowa w art. 945 § 1 pkt 1 k.c. Środkiem dowodowym, który umożliwia powyższe są dokumenty medyczne, zeznania świadków, w tym lekarzy i pielęgniarek, opinia biegłego psychiatry. Istotnym jest w tym miejscu podkreślenie, iż zgodnie z wypracowanym stanowiskiem orzeczniczym,  nie można powołać się na ww. wadę prawna w sytuacji gdy do sporządzenia testamentu doszło
w momencie cofnięcia się choroby. Nie można również odgórnie przyjąć, że w sytuacji gdy „testator nie może mówić w sposób zrozumiały i nie może też pisać”, porozumiewa się za pomocą gestów, dźwięków czy w inny jeszcze sposób, „nie musi oznaczać, że składa oświadczenie woli w stanie wyłączającym świadczone lub swobodne wyrażenie woli”. – postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2021 r., sygn. akt I CSK 564/11.

Kolejną wadą oświadczenia woli, która powoduje nieważność testamentu jest błąd, uzasadniający przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści. Przez błąd należy rozumieć sytuację, w której testator składając oświadczenie woli pozostaje w mylnym rozeznaniu o rzeczywistości.

Nie ma przy tym znaczenia to, czy błąd dotyczył treści testamentu, czy też okoliczności pobocznych. Błąd dotyczący testamentu to taki, który dotyczy elementów dokonywanej czynności prawnej. Może tutaj zatem chodzić o mylne określenie kręgu spadkobierców, wydziedziczenie, jak również mylne oznaczenie przedmiotu rozporządzenia. Błąd niedotyczący czynności prawnej, dotyczący okoliczności pobocznych to np. podstawy podjęcia przez spadkodawcę decyzji
o sporządzeniu testamentu. „Ten rodzaj błędu obejmuje także wiedzę dotyczącą wszystkich elementów najszerzej rozumianego stanu faktycznego, które mogły wpłynąć na stanowisko spadkobiercy, w tym zarówno materialnych stanów rzeczy, jak i stanu uczuciowego, czy więzi rodzinnych spadkodawcy” – (T. Sokołowski, w: M. Gutowski, Komentarz KC, t. 2, 2016, s. 1547).

Nie ma również znaczenia źródło pochodzenia błędu.  Może on wynikać z zachowania osób trzecich, jak również z zachowania samego testatora.

Trzecią wadą oświadczenia woli, o której mowa w art. 945 k. c. jest  groźba. Do wadliwego oświadczenia woli dochodzi w momencie, gdy na skutek groźby testator zostaje pozbawiony możliwości swobodnego testowania. Na ważność testamentu wpływa każda groźba, bowiem
z natury każda groźba kierowana pod adresem testatora winna być uznawana za bezprawną, gdyż każde ograniczenie swobody testatora w zakresie rozporządzania jego majątkiem należy uznać za nieważne. O istnieniu groźby decyduje zatem fakt, czy i w jaki dokładnie sposób konkretne zachowanie wywołujące u testatora stan obawy miało wpływ na podejmowany przez niego proces decyzyjny w zakresie złożenia oświadczenia woli o takiej a nie innej treści.

Jak wynika z treści wskazanej we wstępnie niniejszego artykułu zaistnienie  przynajmniej jednej
z ww. wad oświadczenia woli powoduje nieważność złożonego oświadczenia, w naszym przypadku nieważność testamentu. Wskazać w tym miejscu należy, iż zgodnie z § 3 art. 945 k. c. na jedną
z powyższych okoliczności nie można powołać się po upływie 3 lat, licząc od dnia, w którym osoba mająca w tym interes, powzięła wiedzę o przyczynie nieważności. Nie można powoływać na wady oświadczenia woli po upływie 10 lat od otwarcia spadku.

Jak wynika z powyższego, na nieważność testamentu może powołać się każda osoba, która ma w tym interes prawny, tj. np. osoba, która dziedziczyłaby na podstawie ustawy, gdyby testamentu nie było, osoba wydziedziczona.

Podsumowując wskazać należy, iż w sytuacji gdy na skutek sporządzonego przez spadkodawcę testamentu, doszłoby do niekorzystnych dla Państwa rozporządzeń (brak dziedziczenia, wydziedziczenie) koniecznym jest aby pamiętać o możliwościach, jakie niesie ze sobą treść art. 945 k. c. W sytuacji stwierdzenia przez Sąd, iż sporządzony przez spadkodawcę testament jest nieważny, dziedziczenie odbywa się na podstawie ustawy, co może oznaczać, iż będą Państwo powołani do dziedziczenia. Niekiedy łączy się to z nabyciem masy spadkowej o znacznej wartości. Istotnym jest jednak wykazanie, iż zaistniała wada oświadczenia woli, a co najważniejsze przestrzeganie terminów, które zostały omówione powyżej.

W przypadku dodatkowych pytań, serdecznie zapraszamy do kontaktu z Kancelarią. Z chęcią odpowiemy na wszelkie Państwa w tym zakresie.

⚖ Kancelaria Morawiec & Kot ⚖
📌 Biuro:
🔹 ul. Powsińska 74E/5
🔹 02-903 Warszawa
📌 Oddział:
🔹 Bukówno 74a
🔹 26-807 Radzanów
📧 kancelaria@morawiec-kot.pl
📲 22 647 04 84
📲 783 279 933
#kancelaria #morawiec #kot #prawo #kanoniczne #rozwód #kościelny #law #stwierdzenie #nieważności #małżeństwa #warszawa #radom #łódź #kraków #bydgoszcz #poznań #biurotłumaczeń #tłumaczenie #tłumaczprzysięgły #mobbing #spadek #termin #lublin #prawna #tłumacz #przysięgły #angielski #francuski