W jaki sposób odbywa się dziedziczenie gdy spadkobierca (zmarły) pozostawił testament?

Dziedziczenie w polskim systemie prawnym odbywa się na podstawie testamentu lub ustawy.
W pierwszej kolejności, przed złożeniem wniosku o stwierdzenie nabycia spadku lub sporządzeniem aktem poświadczenia dziedziczenia należy ustalić, czy spadkodawca pozostawił testament czy też nie.

W przypadku pozostawienia testamentu ma on pierwszeństwo przed dziedziczeniem, na podstawie ustawowy. Oznacza to, iż w przypadku sporządzenia przez spadkodawcę testamentu, o ile spełnia on wymogi prawa, dziedziczenie odbywa się na jego podstawie, co oznacza że o dziedziczeniu i to kto będzie spadkobiercą decyduje sam spadkodawca, jeszcze za swojego życia.

Przykład: Pan Jan zmarł 1 stycznia 2023 r. Przed śmiercią sporządził testament u notariusza, w którym do spadku w całości powołał swoją przyjaciółkę – Panią Joannę (osoba w żaden sposób niespokrewniona z Panem Janem). Pan Jan miał dwie córki w chwili swojej śmierci, był wdowcem. Pan Jan nie wydziedziczył swoich córek w testamencie.

Kto dziedziczy po zmarłym?

Zgodnie z art. 941 Kodeksu cywilnego  spadkodawca może rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci. Testament to jedyna forma w jakiej spadkodawca może tego dokonać.
Z rozwiązania tego skorzystał Pan Jan ustanawiając jedynym spadkobiercą swoją przyjaciółkę – Panią Joannę, która to będzie po nim dziedziczyć. Należy w tym miejscu pamiętać, iż testament taki znajduje się u notariusza, który go sporządził, jak również jego wypis został wydany spadkodawcy (może się okazać, iż ten za życia przekazał go Pani Joannie, aby posiadała ona wiedzę o powołaniu do spadku).

Akt poświadczenia dziedziczenia czy postępowanie sądowe w zakresie stwierdzenia nabycia spadku?

Pani Joanna posiadając taki testament powinna udać się do notariusza celem sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, bądź wystosować wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, na podstawie testamentu, do sądu rejonowego. W przypadku podjęcia decyzji o załatwieniu sprawy u notariusza należy pamiętać, iż muszą się udać do niego wszyscy spadkobiercy (w tym również Ci potencjalni ustawowi), a co więcej nikt nie może podważać treści testamentu. Oznacza to, że do notariusza musiałaby się udać nie tylko Pani Joanna, jako spadkobierca testamentowy ale również córki, jako spadkobiercy, którzy dziedziczyliby na podstawie ustawowy. Co więcej aby sprawę można było załatwić u notariusza córki Pana Jana nie mogą podważać testamentu.

Co gdy rodzina próbuje podważyć testament?

Tak jak wskazane zostało powyżej, w przypadku podważania treści testamentu lub braku woli załatwienia sprawy „polubownie” przez wszystkie osoby zainteresowane, koniecznym będzie prowadzenie postępowania spadkowego przed sądem. Należy w takim przypadku złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Zgodnie z art.  § 1 Kodeksu postępowania cywilnego wniosek taki może złożyć każdy kto posiada w tym interes prawny, a zatem w naszym przypadku nie tylko Pani Joanna ale również jej córki.

Czy można dochodzić stwierdzenia nabycia spadku na podstawie ustawy w przypadku gdy sporządzony został testament?

O ile nie została stwierdzona nieważność testamentu, nie ma możliwości dziedziczenia na podstawie ustawowy. Testament ma zawsze pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Dopiero w przypadku gdy córkom Pana Jana udałoby się udowodnić, iż zachodzą przesłanki z art. 945 Kodeksu cywilnego (nieważność testamentu) dziedziczenie odbywałoby się na podstawie ustawy.

Dziedziczenie testamentowe, jaka jest pozycja spadkobierców ustawowych?

Jeżeli dziedziczenie odbywa się na podstawie testamentu, spadkobiercy,  którzy dziedziczyliby na podstawie ustawowy mogą się ubiegać o zachowek od osoby, która nabyła spadek (art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego). Dodatkowo należy wskazać, iż dochodzenie zachowku możliwe jest tylko i wyłącznie wtedy gdy spadkobiercy, którzy byliby powołani do spadku na podstawie ustawy, nie zostali wydziedziczeni przez spadkodawcę w testamencie. W opisanej powyżej sytuacji Pan Jan nie wydziedziczył córek, a co za tym idzie są one uprawnione do dochodzenia zapłaty zachowku od spadkobiercy testamentowego – Pani Joanny.

Nieważność testamentu, jaka jest pozycja spadkobiercy powołanego w testamencie?

W sytuacji gdyby Sąd orzekł nieważność testamentu z uwagi na zaistnienie przesłanek, o których mowa w art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego dochodzi do dziedziczenia na podstawie ustawy. Osoba powołana do spadku, na podstawie testamentu nie będzie dziedziczyła. Nie przysługują jej z tego tytułu (z uwagi na orzeczenie nieważności testamentu) żadne roszczenia do spadkobierców ustawowych. Nie oznacza to, iż nie przysługują takiej osobie roszczenia innego rodzaju, chociażby w zakresie zwrotu poniesionych nakładów na nieruchomość.

Podsumowując: sporządzenie testamentu pozwala spadkodawcy na wskazanie, kto będzie jego spadkobiercą. Może to być dowolna osoba, nie musi to być osoba najbliższa, ani rodzina. Jest kilka form testamentów, najbezpieczniejsza wydaje się być sporządzanie testamentu w formie akt notarialnego. Jeżeli spadkodawca nie chce aby spadkobiercy ustawowi, którzy powołani byliby do spadku, gdyby nie został sporządzony testament, mogli ubiegać się o zachowek powinien dokonać ich wydziedziczenia w testamencie.

adw. Marlena Katarzyna Kot

W przypadku jakichkolwiek dodatkowych pytań zachęcam do kontaktu (783279933) lub poprzez nasz formularz kontaktowy znajdujący się w zakładce KONTAKT.