Czy można przywrócić termin na przyjęcie lub odrzucenie spadku?
Problematyka terminu na złożenie oświadczenia w zakresie przyjęcie bądź odrzucenia spadku uregulowana została w art. 1015 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. 1964, nr 16, poz. 93 z późn. zm.) dalej k.c. Zgodnie z § 1 ww. przepisu spadkobierca winien złożyć ww. oświadczenie w terminie 6 msc od dnia, w którym dowiedział się o swoim powołaniu do spadku. Początek biegu ww. terminu jest zatem związany z chwilą powzięcia przez spadkobiercę o powołaniu do spadkobrania. Co do zasady jest to moment, w którym spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy, chyba że jest osobą dziedziczącą w stopniu dalszym. W takiej sytuacji termin rozpoczyna bieg od momentu, gdy spadkobierca pozyskuje wiedzę, iż osoby będące w pierwszej kolejności powołane do dziedziczenia, złożyły oświadczenie woli o odrzuceniu spadku. Takie pozyskanie informacji może przybrać formę ustną, pisemną, czy też elektroniczną lub dźwiękową. W sytuacji gdy pierwotnie spadkobranie miało nastąpić na podstawie testamentu, który następnie został uznany za nieważny, bieg terminu dla spadkobierców ustawowych biegnie od dnia, w którym powzięli informację o nieważności ww. dokumentu.
Jak wynika z powyższego, w sytuacji gdy mamy kilku spadkobierców dla każdego z nich termin na złożenie oświadczenia w zakresie przyjęcia lub odrzucenia spadku może rozpocząć bieg
w całkowicie odmiennym i niezależnym od siebie czasie. Konstrukcja § 1 art. 1015 k.c. umożliwia de facto zatem złożenie ww. oświadczenia po upływie 6 msc od dnia śmierci spadkodawcy, pomimo iż co do zasady spadkobiercy licząc termin samodzielnie, obawiają się że doszło do jego uchybienia.
Tym samym aby doszło do zachowania ww. terminu koniecznym jest aby spadkobierca złożył stosowne oświadczenie przed notariuszem bądź sądem w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule powołania. W doktrynie przyjmowane jest za prawidłowe stanowisko, zgodnie z którym do zachowania ww. terminu wystarcza złożenie przez spadkobiercę do sądu podpisanego i zawierającego niezbędne dane oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Nadmienić w tym miejscu należy, iż istnieją sytuacje, w których dochodzi do zawieszenia terminu 6 msc na złożenie ww. oświadczenia. Jedną z takich okoliczności jest sytuacja gdy oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa osoba małoletnia, a dokładniej przedstawiciel ustawowym w imieniu małoletniego. Aby dokonać przyjęcia lub odrzucenia spadku w imieniu małoletniego, przedstawiciel musi uzyskać zgodę od sądu rodzinnego. W tym celu koniecznym jest złożenie stosownego wniosku. Na czas trwania ww. postępowania (przed sądem rodzinnym) zawieszeniu ulega termin 6 msc na złożenie oświadczenia w zakresie przyjęcia bądź odrzucenia spadku. Koniecznym jest również podkreślenie, co wynika z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2018 r., r., w sprawie o sygn. akt III CZP 102/17, iż termin 6 msc na złożenie oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku nie może upłynąć przed prawomocnym zakończeniem postępowania w zakresie uzyskania zezwolenia na złożenie przez małoletniego spadkobiercę ww. oświadczenia.
Może jednakże dojść do sytuacji, w której spadkobierca uchybi terminowi do złożenia oświadczenia woli w zakresie przyjęcia bądź odrzucenia spadku. W takiej sytuacji zastosowanie znajduje ogólna zasada, uregulowana w art. 1015 § 2 zd. 1 k.c., zgodnie z którą brak oświadczenia spadkobiercy
w terminie 6 msc jest jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (przed 19.10.2015 r., było to co do zasady nabycie wprost, a nie z dobrodziejstwem inwentarza). Powyższe oznacza, iż sześciomiesięczny termin na złożenie ww. oświadczenia ma charakter prekluzyjnego terminu zawitego prawa materialnego. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2018 r., w sprawie o sygn. akt III CZP 102/17 uchybienie ww. terminu prowadzi do tego, iż uprawnienie spadkobiercy w zakresie złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku wygasa. Nie ma zatem możliwości jego przywrócenia.
Nie oznacza to jednak, iż nie zachodzi możliwość zmiany już złożonego oświadczenia ewentualnie uchylenia się od skutków jego niezłożenia w terminie wskazanym w art. 1015 § 1 k.c. Rozwijając powyższe wskazać należy, iż istnieje możliwość uchylenia się od skutków już złożonego oświadczenia, w sytuacji gdy zaszła wada oświadczenia woli, przez którą należy rozumieć błąd, podstęp, groźbę, pozorność czynności prawnej. Problematyka wad oświadczenia woli uregulowana została przez ustawodawcę w art. 82 – 87 k.c. Chcąc się powołać w danej sprawie na wadę oświadczenia woli, należy zwrócić uwagę na terminy, w jakich ww. uprawnienie przysługuje, jak również zgromadzić a następnie przedłożyć do sądu dowody potwierdzające, iż w danej sprawie faktycznie doszło do wadliwego złożenia oświadczenia woli.
Przykładowo: w sytuacji gdy spadkobierca złożył oświadczenie woli o przyjęciu spadku z zachowaniem terminu, o którym mowa w art. 1015 § 1 k.c., będąc przekonanym, iż w skład masy spadkowej wchodzi np. jedynie samochód osobowy oraz oszczędności, może podjąć próbę uchylenia się od ww. oświadczenia woli, powołując się np. na błąd, gdyby przykładowo po 2 latach dowiedział się, iż spadkodawca pozostawił po sobie długi w wysokości 300 000,00 zł. Oczywiście nie można generalizować ww. sytuacji, bowiem należy wykazać zaistnienie szeregu okoliczności i spełnienie przesłanek, o których mowa w art. 82 – 87 k.c., niemniej jednak jak wskazane zostało powyżej, możliwość taka oczywiście istnieje.
W przypadku dodatkowych pytań w zakresie problematyki poruszonej w niniejszym artykule zachęcamy do kontaktu z naszymi prawnikami, którzy chętnie wyjaśnią powstałe wątpliwości.
Biuro:
ul. Powsińska 74E/5 02-903 Warszawa Oddział: Bukówno 74a 26-807 Radzanów
kancelaria@morawiec-kot.pl
22 647 04 84 783 279 933
